De mens als motor van de energietransitie

Volgens Kees Jan ’t Mannetje, business developer bij ABB in Ede, schort het binnen veel energievraagstukken aan één cruciale factor: de mens. De kernvragen – voor wie doen we het, waarom doen we het en wat moet het opleveren – blijven vaak onderbelicht. De antwoorden op juist die vragen vormen volgens hem de basis van sociale innovatie: “Niet de techniek moet leidend zijn, maar de behoeften van bewoners, medewerkers of gebruikers. Wie zich gezien en gehoord voelt, is veel sneller bereid tot verandering. Zo ontstaan oplossingen die niet van bovenaf worden opgelegd, maar van onderaf gedragen worden. En dat blijkt in de praktijk vaak een meer succesvolle route.”

“Energietransitie is geen Excel-oefening, maar een sociaal ontwerpvraagstuk”

Gedrag als gamechanger

“We hebben de oorspronkelijke Trias Energetica omgebouwd naar wat ik de ‘Trias Energietransitie’ noem. Want in de praktijk draait het nog steeds om technische vragen en oplossingen. Moet het een warmtepomp worden? Of een warmtenet? Hoeveel elektriciteitskasten gaan we bijbouwen?

Techniek is maar een deel van het verhaal. Wat je mist in dat model is het menselijke gedrag. En juist gedrag is (ook in de energietransitie) vaak de gamechanger. Als je niet weet waarom mensen iets doen – of juist laten – blijf je aan symptoombestrijding doen.”

Grootverbruikers

Om echt verschil te maken, moet je volgens ’t Mannetje inzetten op de grote energieslurpers: elektrische auto’s, zonnepanelen, warmtepompen en thuisbatterijen. “Als je dáárop stuurt, los je echt iets op. Vaatwassers en drogers slim inzetten is leuk voor de marge, maar draagt nauwelijks bij aan het oplossen van de netcongestie.”

Toch kunnen kleinere huishoudelijke apparaten wel bijdragen aan bewustwording: “Wie zijn was overdag draait, kan al gauw 10 tot 20% besparen. En in tijden van het afbouwen van de salderingsregeling wordt dat alleen maar belangrijker.”

Big data

Digitalisering en big data spelen hierbij een grote rol. ’t Mannetje legt uit: “De meeste mensen willen gewoon dat hun apparaten werken. Niemand gaat elke dag uitrekenen wat het gunstigste moment is om de vaatwasser aan te zetten. Daarom zijn energiemanagementsystemen zo belangrijk. Zo’n systeem berekent automatisch wanneer het slim is om apparaten te gebruiken – bijvoorbeeld midden in de nacht, als het hard waait. Zo benut je de capaciteit van het net slimmer, zonder dat de gebruiker er moeite voor hoeft te doen.”

ABB als proeftuin

Hoe dat er in de praktijk uitziet, laat ABB zien met een pilotproject in de eigen fabrieken. Doel: CO₂-neutraal produceren. De vestiging in Ede liep daarin voorop. “We zijn overgestapt op een volledig geautomatiseerd productieproces dat 24/7 draait. Door het werk slim over de week te verdelen, verdwenen de pieken in ons energieverbruik. Daardoor konden we zelfs de gasinstallatie vervangen door een WKO (Warmte Koude Opslag)-installatie (een soort grote warmtepomp, red).”

Succesfactor? “De betrokkenheid van de medewerkers. Zij bedachten zelf slimme oplossingen, volgden opleidingen en groeiden mee gedurende het proces.”

Het traject fungeert als blauwdruk voor andere ABB-fabrieken en illustreert hoe technische innovatie, digitalisering en sociale betrokkenheid hand in hand kunnen gaan in de energietransitie.

Privacy

’t Mannetje erkent dat veel consumenten huiverig zijn voor systemen die ‘achter de meter’ meekijken. “Vooral huurders en woningcorporaties zijn daar nog voorzichtig in. Je moet dus interfaces ontwerpen die niet dwingen, maar verleiden. Een app die drie keuzemomenten laat zien voelt beter dan een systeem dat zelf de knoppen overneemt.

Techniek is belangrijk. Maar techniek zonder verhaal raakt niemand. Als we echt willen verduurzamen, moeten we mensen raken. Niet alleen met data, maar met betekenis.”

“Niet de techniek moet leidend zijn, maar de behoeften van bewoners, medewerkers of gebruikers”

Creatieve professionals

Een belangrijk ingrediënt daarbij is de inzet van ontwerpers en andere creatieve professionals. “Breng mensen uit de creatieve hoek aan tafel,” pleit Kees Jan ’t Mannetje. “Ontwerpers, gamification-experts en kunstenaars kijken op een heel andere manier naar energie.” Die blik is cruciaal, stelt hij. “Waar technici vaak redeneren vanuit systemen, kijken ontwerpers naar beleving, naar gedrag, naar hoe iets aanvoelt. En dat is precies wat we nodig hebben: energie moet niet alleen kloppen; het moet ook klikken.”

’t Mannetje besluit met een oproep. “We moeten stoppen met denken in modellen zonder mensen. De energietransitie is geen Excel-oefening. Het is een sociaal ontwerpvraagstuk. En dat vraagt om een ander vertrekpunt: de mens eerst.”

“Waar technici vaak redeneren vanuit systemen, kijken ontwerpers naar beleving, naar gedrag, naar hoe iets aanvoelt. En dat is precies wat we nodig hebben”

Kijk hier de video hoe sociale innovatie de energietransitie versnelt.