Interview met Claire Groosman (Topsector Energie)

Hoe kijkt Claire Groosman, Programmadirecteur Digitalisering Topsector Energie, naar deze transitie?

Wat inspireert jou in jouw vak? Wat vind jij zo mooi aan energie?

‘Ik ben als een vis in het water als ik werk op het snijvlak van de energietransitie, innovatie en digitalisering. De combinatie van die drie onderwerpen – daarin is nog zo ontzettend veel te doen en dat maakt het werk enorm veelzijdig. Juist ook als het gaat om gedragsverandering.

Ik wil mijn kennis en ervaring maximaal inzetten voor maatschappelijke doeleinden en helemaal voor een vitale sector als de energiesector, die ook nog eens vol in ontwikkeling is. Er valt nog zoveel winst te behalen.’

Wat is het grootste probleem, ofwel de roze olifant in de energiesector?

‘Het meest voor de hand liggende is om te zeggen dat de beschikbaarheid van data een grote roze olifant is; de data wordt of kan nog onvoldoende beschikbaar worden gesteld en de vervolgstap om toffe dingen te doen met die data is ook nog niet gezet.

Gelukkig zijn er al wel veel initiatieven in de sector die ermee bezig zijn om dat te verbeteren, de gezamenlijke regionale netbeheerders bijvoorbeeld, maar programma’s als energie.data, VIVET (dat data van partijen als het Kadaster, Planbureau voor de Leefomgeving (PBL), Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO) en Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS), die relevant zijn voor de energietransitie, beschikbaar stelt en up-to-date houdt, red.) en het Data Safe House.

Maar er is nog een andere roze olifant, die minder vaak benoemd en daardoor minder vaak besproken wordt en dat is het feit dat we echt naar een andere manier van denken, redeneren en ontwerpen moeten met een energiesysteem dat helemaal uit duurzame bronnen bestaat.

We gaan van een aantal grote dominante spelers, die centraal en grootschalig energie opwekken en distribueren, naar een systeem met zowel grote opwekkers en distributeurs als heel veel lokale opwekkers (en hopelijk ook heel veel lokaal verbruik). Er zullen dus heel veel middelgrote en kleinere partijen bij komen die een wezenlijk onderdeel van dat duurzame energiesysteem gaan vormen en hoe gaat dat allemaal met elkaar samenwerken?

Er is voor de zomer een kamerbrief over dit decentrale energiesysteem gepubliceerd. Dat is op landelijk niveau een stap, maar er zijn lokaal al veel mooie initiatieven, die wat mij betreft ook landelijk zichtbaar mogen worden. Wat jullie met Creative x Energy in Arnhem doen, is daarvan een mooi voorbeeld.’

En hoe kijk jij naar netcongestie in deze context? (Netcongestie wordt niet alleen meer gezien als een technisch probleem, maar ook als een sociale uitdaging. Dat narratief – voor een echte, duurzame oplossing – leeft steeds meer. Want er is overschot en schaarste tegelijk; hoe lossen we dat met elkaar op?

‘Het is absoluut een sociale en economische uitdaging, als je als bedrijf niet kan doen wat je wil doen (bijvoorbeeld groeien of verduurzamen), of je kunt als gezin niet verhuizen naar je nieuwe woning omdat er geen aansluiting gerealiseerd kan worden. Dan worden er natuurlijk vragen gesteld, met vingers gewezen en verwijten gemaakt. Van de positieve kant bekeken is het een kans om juist dat meer decentrale denken een boost te geven. Als het niet op die centraal aangestuurde/gecoördineerde manier kan, kan het dan misschien wel als we binnen een kleinere, meer lokale groep afspraken met elkaar maken. We moeten echt met elkaar omdenken om dit soort complexe vraagstukken aan te pakken, daar is ook een actieve bijdrage van lokale overheden voor nodig.’

Zoals jij zelf net al aangaf is op initiatief van Creatief Arnhem de Publiek-Private Samenwerking Creative x Energy opgezet – waarbij een ontwerpende aanpak wordt ingezet om de energietransitie zowel economisch als sociaal verantwoord (lees: duurzaam) te versnellen. Hoe kijk jij concreet naar zo’n initiatief?

‘Ik denk dat dit heel erg in lijn is met wat wij binnen de Topsector Energie landelijk stimuleren, maar wat daarin een complexe factor is, is dat je bij dit soort initiatieven juist ook het maatschappelijk middenveld wil meenemen – en dan wordt het vaak lastig want verschillende partijen spreken echt een andere taal, dus daar moet dan ruimte en aandacht voor zijn.

Hoe zo’n ‘taalbarrière’ overbrugd zou kunnen of moeten worden en bij wie de regie ligt? In algemene zin kost het veel tijd (en herhaling) om mensen bij elkaar te zetten en met elkaar te laten praten en zorgen dat ze echt naar elkaar gaan luisteren, maar dat is universeel vrees ik. Dat is stap één.

Vervolgens denk ik dat creatieven een mooie rol kunnen spelen om het hierboven genoemde omdenken te faciliteren en het oude denken los te weken. En wat enorm helpt is het aan elkaar laten zien van goede, liefst mooie voorbeelden – of voorbeelden van elkaar! Creëer empathie hoe dan ook, stap in elkaars wereld, wellicht met nieuwe, immersieve technologieën zoals VR.

De regie ligt bij iedereen, maar vooral bij centrale overheden, de landelijke en regionale netbeheerders en regionale overheden. Maar gebruik ook zeker de energie en het intrinsieke eigenaarschap van ondernemers en burgers; betrek ze erbij, leg het ze uit, neem ze mee in het sociale narratief.’

Dit narratief dat er bij de energietransitie nog te veel gedacht wordt vanuit techniek en te weinig vanuit gedragsverandering/sociale innovatie wint zoals gezegd inmiddels aardig terrein. Of zoals TNO stelt: ‘De techniek is er, de kennis en de middelen ook, nu komt het aan op de mens.’ Hoe kijk jij daar in algemene zin naar?

‘De mens meenemen in de energietransitie is zeker de grootste uitdaging, maar zoals net gezegd moet je dan echt een andere taal meebrengen én professionals en partijen die die maatschappelijke transitie ook verstaan. Het is vaak lastig voor techneuten om dat soort partijen vanaf het ontwerp mee te nemen, maar dat moet wel gaan doordringen.

Zij kunnen het ook niet alleen. Maar dat geldt voor alle betrokkenen, overheden, onderzoekers, ontwerpers, de burger. We zullen het echt met elkaar moeten doen. Met positieve energie.’

En de hamvraag: welke specifieke rollen spelen digitalisering en sociale innovatie (zoals bewustwording, draagvlak, en gedrag) daar idealiter bij? In jouw ogen.

‘Dat is een lastige vraag, omdat dit speelveld nog relatief nieuw is. De gedachten die ik daarover heb is dat zeer zeker UX, of in normale mensentaal het feit dat dingen ook mooi mogen/moeten zijn en prettig in gebruik, een sleutel vormt tot acceptatie. Maar ik denk bijvoorbeeld dat digitalisering óók het risico in zich draagt dat er juist wantrouwen ontstaat bij mensen – want nieuwe technologieën zijn vaak abstract, onaanraakbaar.

Maar laat me hier even verder op broeden… Kijk, techneuten denken in systemen, logica en directe oplossingen voor problemen, maar een groot deel van de mensen wordt primair natuurlijk geprikkeld door andere dingen. Mijn gut feeling zegt dat we meer zouden moeten doen met beeld en geluid, verhalen, verbeeldingskracht, om de massa mee te krijgen. Er is bijvoorbeeld een initiatief geweest van Drift for transition met Fotograaf des Vaderlands Marwan Magroun om de energietransitie in beelden te vangen en zo menselijker te maken. Veel beelden van de energietransitie zijn nu van windmolens op een vlakke zee met een heldere zonnige lucht of van zonneweides met een paar koeien in de achtergrond. Maar dat verleidt niet tot concrete gedragsverandering.

Een andere gedachte die ik hier nog over heb is dat er nu eerste stappen worden gezet om integrale vraagstukken op het gebied van energie, water en de publieke ruimte gezamenlijk op en aan te pakken. Ontwerpers kunnen zeker een mooie, verbindende brug vormen tussen die verschillende werkvelden. Dan denk ik ook aan het gebruik van immersieve technologieën zoals AR en MR om de verbeelding op gang te brengen en begrip voor elkaars perspectief, problemen en dromen of wensen te kweken.’

En hoe gaat AI bij de energietransitie én gedragsverandering helpen, denk jij?

‘Ik ga geen voorspellingen doen over wat AI allemaal zou kunnen betekenen voor de energietransitie, dat laat ik liever aan de techneuten en ontwerpers over. Wat ik wel weet is dat in het lokaal afstemmen van vraag en aanbod en het complexe speelveld van verschillende (nieuwe) partijen in het energiesysteem digitale oplossingen onontbeerlijk zijn en dat AI daar hoe dan ook een rol in gaat spelen.

De mate waarin die oplossingen, en vooral de AI die gebruikt wordt, goed worden uitgelegd en dat er transparantie is over wat er gebeurt, dát wordt essentieel voor de snelheid van de transitie. Publieke waarden als privacy, inclusie en duurzaamheid spelen hier een belangrijke, zo niet cruciale rol in.’

Nederland profileert zich op de Wereldexpo in Osaka ook als voorloper van nieuwe energie én -als vanouds, maar dan als modern- ontwerpland. Sterker nog, de visie dat inzet van ontwerpkracht/New Dutch Design leidt tot versnelde innovatie is vooruitstrevend in de wereld.

Hoe kan, volgens jou, de creatieve industrie bijdragen aan de energietransitie en welke voorbeelden kun je geven van wat mogelijk is?

‘Ik heb bij jouw ‘hamvraag’ al een aantal voorbeelden gegeven. Maar als ik hoog-over mijn energiebril opzet, moeten we inderdaad kijken waar en hoe goed ontworpen producten, ruimtes en systemen het verschil zouden kunnen maken om iets wat heel onzichtbaar is, namelijk duurzaam opgewekte energie versus ‘vieze’ fossiele energie, juist heel zichtbaar en mooi te maken. Dat kan fysiek, zoals in Osaka, maar digitale, immersieve technologieën kunnen daar zeker ook een mooie enabler in zijn, denk ik.’

De topsectoren van Nederland hebben recent een urgente oproep aan de politieke partijen gedaan, om in het aankomende regeerakkoord duidelijke keuzes te maken voor innovatie als concrete randvoorwaarde voor economische groei, maatschappelijke vooruitgang en strategische autonomie.

Zou een nauwere samenwerking tussen de Topsector Creatieve Industrie en de Topsector Energie niet heel waardevol zijn, en wat zie jij daarbij als belangrijkste belemmeringen en kansen?

‘Absoluut! Maar heel flauw, ik denk dat een gebrek aan tijd en middelen nog wel een pijnpunt is. We zijn binnen de Topsector Energie zo druk, dat het er vaak bij inschiet om een dergelijke zeer waardevolle samenwerking meer aandacht te geven.

Welke lichtpunten zie jij aan de horizon voor de energietransitie en ontwerpgedreven innovatie?

‘Ik heb gezien dat, doordat er nu netcongestie is, de energietransitie wel echt meer voorpaginanieuws is. Het is cru, maar laten we daarop meeliften!’

Hoe ziet jouw ideale (creatieve) energietransitie en -toekomst eruit?

‘Als we op een creatieve en/of ludieke manier kunnen laten zien aan mensen dat duurzaam opgewekte energie op termijn goedkoper en beter is en dat dat betekent dat we veel meer in samenhang, bijvoorbeeld in een buurt, de lokaal opgewekte energie ook lokaal gebruiken, dan zou dat voor veel mensen al een eyeopener zijn, en veel concreter en veel minder een ‘ver van mijn bed show’ – dat geeft mensen agency.

En dat we op aantrekkelijke wijze kunnen laten zien dat ook grootschalige opwek van duurzame energie, zoals windparken op zee, nodig zijn om onze bedrijven en industrie te kunnen voorzien van duurzame energie, dan zijn we voor nu een heel eind. Daarna zou de transitie in een volgende versnelling kunnen raken.’

Heb je, tenslotte, een boodschap voor alle regionale energiesectoren en creatieve professionals in Nederland?

‘Laten we vooral samenwerken, geen dingen dubbel doen, tijd voor elkaar vinden! En voortborduren op de mooie ontwikkelingen die er met name lokaal en regionaal al worden of zijn gedaan. Die olievlek… oh nee, die positieve energie moet duurzaam, exponentieel groeien.’

2030 staat voor de deur: Claire Groosman over ontwikkelingen omtrent informatietechnologieën https://youtu.be/F2AvXVZH9hs?si=285q25e9GUgjirkP

En onlangs was Claire te gast in de podcast Conclusion AI 360 over de potentiële impact van AI op de energietransitie, beluister ‘m hier: https://open.spotify.com/episode/62uG98yv4lfCFEzRERrDTa?si=S1L21HI0SYaDfnopt7jnVw